Pamiętacie historię „O dwóch takich, co nie chcieli gadać” (czytajcie tutaj)? Sąsiedzi z meksykańskiego pueblito Ayapa nie chcą ze sobą rozmawiać, a ich język ayapaneco umiera. Pech chciał, że właśnie oni są jego ostatnimi użytkownikami. Kilka tysięcy kilometrów na południe od Ayapy, na chilijskiej wyspie Navarino powoli odchodzi w zapomnienie inny język.
Pani Cristina Calderon (rocznik 1928) ma się co prawda dobrze, ale odkąd zmarła jej szwagierka nie może porozmawiać w języku przodków. A szkoda, bo opisuje świat w wyjątkowy sposób: np. „monotonia” oznacza „brak męskich przyjaciół”, a jeden z etapów rocznego cyklu kraba służy do określenia „depresji” (za Bruce Chatwin „W Patagonii”).
Nic dziwnego, że czasem do Cristiny przypływają dziennikarze i naukowcy. Mieszka w Puerto Williams, najdalej wysuniętym na południe mieście (a właściwie bazie wojskowej uznawanej za miasto) świata. Dalej jeszcze Przylądek Horn, a potem już tylko Antarktyda.– Jestem właścicielką końca świata – opowiada pani Calderon, ostatnia żyjąca (i czystej krwi) przedstawicielka plemienia Jaganów. Może poczuć się celebrytką.
Najsłynniejszy z przodków pani Calderon był prawdziwą gwiazdą. Było to w czasach, gdy wyspę Navarino zamieszkiwali wyłącznie Jaganie. W 1830 roku na wyspę Navarino dotarł kapitan Robert FitzRoy na słynnym statku Beagle i wziął na pokład czworo jagańskich zakładników. Nazwano ich imionami: York Minster, Boat Memory, Fuegia Basket i Jemmy Button.
Ostatni, według mitu, został podarowany kapitanowi przez matkę za lśniący guzik (jego historię szczegółowo opisał Chatwin). Podobnie jak pozostali Jaganie popłynął do Wielkiej Brytanii. Ostrzyżony i ubrany w garnitur został zaprezentowany przed królem Williamem IV i królową Adelajdą. Gazety rozpisywały się o „ucywilizowanym dzikusie”.
„Jest wesoły, nie lubi strzyżenia i uwielbia mieć wypolerowane buty” – notował Charles Darwin, który wziął udział w drugiej wyprawie kapitana FitzRoya do Ziemi Ognistej. Zresztą obserwacje posłużyły Darwinowi do powstania jego kontrowersyjnej teorii, która doprowadziła do kłótni z religijnym kapitanem statku.
Jemmy Button został odstawiony do domu. Co prawda wrócił do plemiennych zwyczajów, ale nie zapomniał języka angielskiego. Legenda głosi, że brał udział w masakrze misjonarzy w 1855 roku na wyspie Navarino, a jeden z jego synów… popłynął do Anglii dzięki misjonarzowi Waite Stirlingowi (założycielowi Ushuai).
Co robić na Isla Navarino?
*Łódki z Ushuaia do Puerto Navarino kosztują ok. 125-150 USD (w zależności od sezonu, firma Ushuaia Boating), następnie bus do Puerto Williams.
* Puerto Williams to jedyna większa osada na wyspie z hostelami, campingiem oraz muzeum antropologicznym. Większa część mieszkańców to wojskowi, reszta zajmuje się turystyką.
* Wyspa stworzona dla miłośników trekkingu. 5-dniowa trasa wiedzie do Dientes de Navarino, w przypadku jednodniowej wycieczki najlepsze laguny: del Salto oraz Escondida.
