Jest początek lat 90. w Buenos Aires. Do Lalo Mira, gwiazdy argentyńskiego eteru, podchodzi uśmiechnięty 20-latek, Alfredo Olivera.
– Lalo, słuchaj, chciałbym ci opowiedzieć o radiu, które robimy w psychiatryku. Posłuchasz? – pyta.
Sięga do odbiornika z dwoma kieszonkami na kasety. Wciska play. Słychać fragmenty debaty świrusów o sensie życia.
– To było jak objawienie! – ekscytuje się Lalo Mir, zwany „Władcą Radia” w siedzibie stacji Cien, gdzie rozmawiamy. – Nie do wiary, że nie trzeba mieć radia, anteny, ani budynku, a można robić radio!
Lalo z marszu został ojcem chrzestnym przedsięwzięcia – urywki nagranych rozmów „colifatos”, świrów, puszczał w swoim porannym programie, wówczas najbardziej słuchanym w Argentynie. Od odbiorców z miejsca płynie strumień czułości i ciekawości. Jak to jest żyć po drugiej stronie muru? czym jest szaleństwo?, pytają.
Alfredo 25 lat później jest uznanym psychologiem, właśnie rozkręca kolejne siostrzane radio z psychiatryka, tym razem w Paryżu. Na wzór pionierskiego argentyńskiego Radio La Colifata na świecie powstały dziesiątki, jeśli nie setki, podobnych inicjatyw (m.in. w Brazylii, Meksyku, we Włoszech, Niemczech czy Szwecji).
– Kiedy przyszedłem do szpitala jako wolontariusz, byłem w szoku: pacjenci nie mieli żadnego, absolutnie żadnego kontaktu ze światem zewnętrznym czasami od nawet kilkunastu lat! Zapragnąłem wyrwać ich z zamkniętego kręgu szaleństwa, który łączy zdiagnozowanych z innymi z diagnozą – opowiada nam na Skype ze swojego paryskiego mieszkania. – Radio pomaga w terapii pacjentów, przynosi im ulgę, jego pracownicy podpowiadają jak lepiej zarządzać swoim życiem. Ale też przełamuje stygmatyzację i wykluczenie osób chorych psychicznie, jest źródłem nowych relacji społecznych i towarzyskich.
Wizyta w szpitalu psychiatrycznym El Borda w Buenos Aires od progu pozwala zrozumieć, że trudno się stąd wyrwać albo poczuć choć odrobinę lepiej (dlaczego te szpitale, które powinny mieć kojącą aurę, zwykle są najbardziej deprymujące ze wszystkich? I zdrowy może poczuć się tu fatalnie). Nieremontowany od lat moloch, opustoszały, po korytarzach kręcą się bez celu pacjenci z twarzami bez wyrazu. Wielu jest pod silnym wpływem leków, które, jak mówi nam Fernando, opróżniają umysł z myśli. Większość pali tanie skręty, w powietrzu kisi się dym.
– Personel ma do pacjentów podejście jak do więźniów. Jeśli sam nie poszukasz sobie żadnej aktywności, latami możesz tylko palić i pić mate – mówi nam Fernando, który wyrwał się stąd m.in. dzięki radiu i warsztatom artystycznym wiele lat temu.
Dziś rozwozi pizzę i tworzy performence. – Trafiłem tu z diagnozą „delirium mistyczne”. Wydawało mi się na przykład, że jestem faraonem. Dziś umiem przekuć moje szaleństwo na sztukę. Panuję nad myślami, które mnie nawiedzają. Jestem wdzięczny Alfredowi za te 16 lat wspomnień i życia. I że nie skończyłem umarły za życia przykuty do łóżka z powodu choroby.
Dzięki radio Eduardo, który całe życie mieszkał między ulicą a oddziałem, znalazł współlokatora i zakotwiczenie w rzeczywistości „na zewnątrz”. Diego, schizofrenik, gitarzysta, przez lata odcięty od rodziny, nawiązał kontakt z siostrą i ojcem.
I odzyskał głos – a przynajmniej odzyskuje go wtedy, gdy trzyma mikrofon przy ustach. Na co dzień szepcze niemal niedosłyszalnie, gdy prowadzi transmisję – mówi wyraźnie. Relacjonuje każdy mecz na stadionie San Lorenzo.
– Szpital to depozyt na ludzi. Trudno stąd wyjść i godnie żyć. Radio przyniosło mi ulgę, pomogło włączyć się w społeczeństwo, które normalnie nas odrzuca. W rodzinę i rynek pracy – mówi nam Diego.
Radio pozwala też tym na zewnątrz, tzw. „normalnym” pozbyć się uprzedzeń i stereotypów, np. że każdy wariat jest niebezpieczny. A także nauczyć się innego postrzegania rzeczywistości.
– W końcu każdy artysta ma w sobie pewną dozę szaleństwa – mówi Lalo Mir. – Inaczej nie mógłby przełamywać zastanych struktur w głowie.
[youtube id=”Tsil9Voy-KE” parameters=”https://www.youtube.com/watch?v=Tsil9Voy-KE&feature=youtu.be”]
